Praxis
Kako se rizik od apatridije prenosi sa generacije na generaciju
Naim Selimi rođen je u martu 2022. u porodilištu u Vranju. Roditelji nisu uspeli da ga po rođenju upišu u matičnu knjigu rođenih (MKR), jer Naimova majka Senada ne poseduje lične dokumente. Dečakovi roditelji su se više puta obraćali matičnoj službi, pokušavajući da upišu sina u MKR, ali su bili usmeno odbijeni, a kao razlog je navedeno to što majka nije upisana u MKR i ne poseduje identifikacioni dokument.
Naimova majka Senada rođena je u Nemačkoj, ali nije mogla da izvrši upis u matične knjige Srbije, jer ne uspeva da reguliše pitanje državljanstva. Senada je pred Ministarstvom unutrašnjih poslova (MUP) pokrenula postupak za utvrđivanje državljanstva, ali MUP odbija da sprovede postupak dok Senada ne dostavi dokaz da je i njena majka majka državljanka Srbije. Senada poseduje dokaz da joj je otac državljanin Srbije, međutim, ona ne može da obezbedi takav dokaz za majku jer su matične knjige u kojima je njena majka bila upisana, nakon ratnih sukoba na Kosovu 1999. godine ostale nedostupne organima Srbije.
MUP je Senadu obavestio da bi i za njenu majku trebalo da se pokrene postupak za utvrđivanje državljanstva, ali u ovom postupku bi izgledi za uspeh bili još manji nego za Senadu, jer bi bilo potrebno pružiti dokaze o državljanstvu roditelja Senadine majke (Senadine babe i dede), jer ni njihovi dokumenti nisu dostupni. MUP je nagovestio da će Senadin zahtev za utvrđivanje državljanstva biti odbijen ako ne bude uspela da pribavi dokaz o državljanstvu svoje majke.
Senada se bez svoje krivice - jer građani ne bi smeli da snose odgovornost što država nije sačuvala matične knjige – našla u situaciji da ne može da reši pitanje svog državljanstva. Osim toga, iako bi u Senadinom slučaju došla u obzir primena odredbe zakona prema kojoj državljanstvo Srbije stiču i osobe koje su rođene u inostranstvu, čiji je jedan roditelj bio državljanin Srbije, a drugi je nepoznatog državljanstva ili je bez državljanstva – MUP odbija da primeni ovaj osnov za sticanje državljanstva.
Svako dete mora biti upisano u matičnu knjigu rođenih odmah nakon rođenja i svako dete od rođenja ima pravo na lično ime i na državljanstvo. Ova prava garantuju i ratifikovane međunarodne konvencije i naš Ustav i Porodični zakon.
Međutim, u Srbiji se kontinuirano rađaju deca koja ne mogu da se upišu u matične knjige odmah po rođenju. Razlog tome leži u dva podzakonska akta koji regulišu postupak prijave rođenja, kojima je propisano da se podaci o roditeljima u matičnu knjigu rođenih upisuju na osnovu njihovih izvoda iz matičnih knjiga i ličnih karata. Rukovodeći se tim podzakonskim aktima, a ne ratifikovanim međunarodnim konvencijama i domaćim propisima više pravne snage, ujedno i zanemarujući načelo da najbolji interes deteta uvek mora biti na prvom mestu - matične službe odbijaju da decu čije majke nemaju lične dokumente nakon rođenja upišu u MKR, a rizik od apatridije se prenosi sa generacije na generaciju. Senada i njeno dete i dalje ne mogu da se upišu u matične knjige rođenih, usled čega nemaju mogućnost da ostvaruju osnovna prava.
Društveno uključivanje kroz posetu Beogradu
U okviru aktivnosti društvenog uključivanja za devojčice iz Bačke Palanke organizovan je izlet i obilazak nekih od znamenitosti Beograda. Učesnice su same jednoglasno izabrale da destinacija izleta bude Beograd, koji za njih ne predstavlja samo glavni grad, već i nešto veliko i skoro nedostižno, epicentar dešavanja, i po njihovim željama je napravljen plan putovanja.
Po dolasku u prestonicu, devojčice su prvo obišle Kalemegdan i zoološki vrt, a zatim su uživale u šetnji Knez Mihailovom ulicom. Sve vreme su bile ushićene obilaskom, koristeći priliku da se fotografišu na mestima koja su do tada imale priliku da vide samo putem televizije.
Mnoge devojčice su sa ovako sadržajnog izleta istakle ručak u hotelu, jer su ih na samoj recepciji dočekali rečima:„Da li ste vi iz Tovariševa?", da bi se zatim prema njima ophodili kao sa najznačajnijim gostima, poslužujuci im sjajna jela i dezerte, ugađajući svim njihovim prohtevima. Odnos i poštovanje koji su doživele u hotelu skoro sve učesnice su navele kao prvo isustvo tog tipa, ističući da su se osećale počastvovano, prijatno i važno.
Nakon ručka u hotelu, učesnice su posetile Avalski toranj, a pogled koji se pružao sa vidikovca ih nije ostavio ravnodušnim. Na kraju, grupa je posetila i Hram Svetog Save u večernjim satima. Devojčice su nam prenele da su prezadovoljne izletom i pune utisaka koje su sumirale i u narednim danima, a posebno im je bilo drago što su uvidele i neke od mogućnosti koje postoje u životu.
Posebnu zahvalnost za realizaciju ovog događaja dugujemo Udruženju građana Čarain i našoj saradnici Šeći Kolompar.
Ova aktivnost socijalne inkluzije realizovana je u okviru projekta „Prevencija i eliminacija dečjih brakova u Srbiji“ koji finansiraju Ambasada Kraljevine Holandije u Srbiji i Ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj Savezne Republike Nemačke (BMZ) u okviru programa Nemačke razvojne saradnje „Inkluzija Roma i drugih marginalizovanih grupa u Srbiji“.
Društveno uključivanje kroz posetu Beogradu
U okviru aktivnosti društvenog uključivanja za devojčice iz Bačke Palanke organizovan je izlet i obilazak nekih od znamenitosti Beograda. Učesnice su same jednoglasno izabrale da destinacija izleta bude Beograd, koji za njih ne predstavlja samo glavni grad, već i nešto veliko i skoro nedostižno, epicentar dešavanja, i po njihovim željama je napravljen plan putovanja.
Po dolasku u prestonicu, devojčice su prvo obišle Kalemegdan i zoološki vrt, a zatim su uživale u šetnji Knez Mihailovom ulicom. Sve vreme su bile ushićene obilaskom, koristeći priliku da se fotografišu na mestima koja su do tada imale priliku da vide samo putem televizije.
Mnoge devojčice su sa ovako sadržajnog izleta istakle ručak u hotelu, jer su ih na samoj recepciji dočekali rečima:„Da li ste vi iz Tovariševa?", da bi se zatim prema njima ophodili kao sa najznačajnijim gostima, poslužujuci im sjajna jela i dezerte, ugađajući svim njihovim prohtevima. Odnos i poštovanje koji su doživele u hotelu skoro sve učesnice su navele kao prvo isustvo tog tipa, ističući da su se osećale počastvovano, prijatno i važno.
Nakon ručka u hotelu, učesnice su posetile Avalski toranj, a pogled koji se pružao sa vidikovca ih nije ostavio ravnodušnim. Na kraju, grupa je posetila i Hram Svetog Save u večernjim satima. Devojčice su nam prenele da su prezadovoljne izletom i pune utisaka koje su sumirale i u narednim danima, a posebno im je bilo drago što su uvidele i neke od mogućnosti koje postoje u životu.
Posebnu zahvalnost za realizaciju ovog događaja dugujemo Udruženju građana Čarain i našoj saradnici Šeći Kolompar.
Ova aktivnost socijalne inkluzije realizovana je u okviru projekta „Prevencija i eliminacija dečjih brakova u Srbiji“ koji finansiraju Ambasada Kraljevine Holandije u Srbiji i Ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj Savezne Republike Nemačke (BMZ) u okviru programa Nemačke razvojne saradnje „Inkluzija Roma i drugih marginalizovanih grupa u Srbiji“.
Nakon šest godina do integracije
Ahmed Sakić [1] je povratnik po osnovu sporazuma o readmisiji iz Belgije, odakle je u avgustu 2016. godine sa suprugom i šestoro dece vraćen na teritoriju Kosova i Metohije, sa kojima se, u novembru iste godine preselio u naselje nadomak Mladenovca. Ahmed sa porodicom živi u domaćinstvu koje čine i njegovi roditelji, kao i njegov brat sa suprugom i detetom.
Zbog neposedovanja dokumenata Ahmed Sakić i njegova supruga nisu mogli da se zaposle, nisu mogli da ostvare pravo na novčanu socijalnu pomoć, niti bilo koju drugu institucionalnu podršku i pomoć. Ahmed je povremeno angažovan na obavljanju sezonskih poslova, što predstavlja nedovoljan izvor prihoda za obezbeđivanje minimuma egzistencije porodice, u čemu ne bi uspeo bez solidarne podrške drugih članova domaćinstva. Po dolasku u Mladenovac, činjenica rođenja Ahmedove supruge naknadno je upisana 2018. godine u matičnoj knjizi rođenih (MKR), dok činjenice rođenja njihove dece i dalje nisu upisane. Deca ne pohađaju nastavu u obližnjoj osnovnoj školi jer Ahmed ne može da im obezbedi minimum uslova za pohađanje nastave, ali i zbog izostanka proaktivne uloge škole i odsustva pomoći i podrške lokalnih institucija.
Od dolaska u Mladenovac, Ahmed se više puta obraćao Policijskoj stanici u Mladenovcu zahtevima za prijavu prebivališta, koje je ovaj organ Ministarstva unutrašnjih poslova odbijao sa obrazloženjem nepostojanja namere stalnog stanovanja. U cilju ispitivanja osnovanosti zahteva i utvrđivanja namere stalnog stanovanja, policija je sprovodila terenske provere, tokom kojih je Ahmed zatican na navedenoj adresi. Dokazni postupak sprovođen je i tako što je Ahmed pozivan u cilju davanja izjava, u kojima je navodio činjenice i okolnosti koje su prethodile dolasku u Mladenovac, kao i o njegovom aktuelnom položaju i položaju porodice.
U tim prilikama, Ahmed je navodio razloge podnošenja zahteva za prijavu prebivališta: „Razlog zbog kog se prijavljujem na dostavljenu adresu je taj što sam stalno tu, i od kada sam došao u Srbiju nigde nisam išao, osim kada sam išao u Niš da izvadim ličnu kartu ali nisam ništa uradio, jer su mi rekli da nemam pravo kod njih da se prijavim…”- navodio je Ahmed.
I pored nespornih dokaza, Policijska stanica u Mladenovcu odbijala je Ahmedove zahteve za prijavu prebivališta, konstatujući da ne postoje dokazi koji upućuju da je osnov podnošenja zahteva stalno nastanjenje, već da je reč o zloupotrebi prava, usput iznoseći brojne neosnovane tvrdnje. Takođe, tokom postupka ovaj organ Ministarstva unutrašnjih poslova iznosio je stavove uzrokovane stereotipima o pripadnicima romske nacionalne manjine, predviđajući da će Ahmed zloupotrebiti prijavu prebivališta ukoliko bi mu se ona odobrila. Ovakvim postupanjem Policijska stanica u Mladenovcu godinama je vršila diskriminaciju, zbog čega je Ahmed početkom 2022. godine, uz pomoć Praxisa, podneo pritužbu zbog diskriminacije Povereniku za zaštitu ravnopravnosti.
Iako to ne možemo sa sigurnošću tvrditi, ipak se čini da je obraćanje Povereniku za zaštitu ravnopravnosti izvršilo dodatni pritisak i dovelo do promene stava i načina postupanja Policijske stanice u Mladenovcu koja je u ponovljenom postupku za prijavu prebivališta utvrdila nove okolnosti i činjenice na osnovu kojih je donela odluku o odobravanju zahteva za prijavu prebivališta. S obzirom na to da je Ahmedov zahtev nakon više godina konačno odobren, postupak pred Poverenikom je obustavljen.
Konačno, zaustavljena je dalja socijalna isključenost i deprivacija Ahmeda i njegove porodice, uzrokovana diskriminatornim postupanjem Policijske stanice. Tek prijavom prebivališta Ahmed je postao ravnopravni građanin kome je omogućen pristup osnovnim pravima čije ostvarivanje je posebno značajno pripadnicima osetljivih grupa. Pravo na zdravlje, obrazovanje, rad, socijalnu podršku i pomoć zajednice, neka su od osnovnih prava, čiji je preduslov ostvarivanja postojanje prijave prebivališta i posedovanje lične karte, na koje svaki građanin, bez izuzetka, ima pravo, a čije uskraćivanje neposredno dovodi do društvene izolacije.
[1] Pravo ime je promenjeno radi zaštite privatnosti
Utvrđena diskriminacija pripadnica romske nacionalne manjine u oblasti rada
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, po pritužbi Praxisa, utvrdio je da je Sportsko privredno društvo „Radnički doo“ iz Kragujevca povredilo odredbe članova 6. i 12., a u vezi sa članom 24. Zakona o zabrani diskriminacije jer je diskriminisao zaposlene Romkinje na osnovu njihove nacionalne pripadnosti tako što je otkazao njihovo radno angažovanje i što je postupanjem zaposlenih u Centru za sport i rekreaciju osoba sa invaliditetom „Iskra“ u Kragujevcu, koje posluje u okviru Sportskog privrednog društva Radnički doo, stvoreno ponižavajuće i uvredljivo okruženje.
Takođe, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je preporučio Sportskom privrednom društvu Radnički doo iz Kragujevca da otkloni posledice diskriminatornog postupanja ponovnim radnim angažovanjem lica prema kojima je utvrđena diskriminacija, kao i da im uputi pisano izvinjenje zbog diskriminatornog postupanja privrednog društva i zaposlenih. Osim toga, preporučeno je organizovanje obuka za sve zaposlene u privrednom društvu na temu zabrane i zaštite od diskriminacije sa posebnim osvrtom na položaj i izazove sa kojima se suočava romska populacija, kao i da ubuduće prilikom obavljanja poslova iz svoje delatnosti ne krši odredbe antidiskriminacionih propisa.
Osim što predstavlja vid satisfakcije za same podnositeljke pritužbe, mišljenje Poverenika za zaštitu ravnopravnosti doneto u ovom slučaju nesumnjivo šalje snažnu poruku svim članovima društva o neprihvatljivim i zabranjenim ponašanjima i postupcima koji predstavljaju diskriminaciju. Ovo je posebno značajno imajući u vidu da mnogobrojni relevantni izvori pokazuju visok stepen izloženosti pripadnika romske nacionalne manjine diskriminaciji, kao i to da je ona najčešće višestruka i prikrivena i naročito prisutna u oblasti rada i zapošljavanja. S tim u vezi, smatramo da je izuzetno važno naglasiti da je prilikom analize činjeničnog stanja i donošenja odluke, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti primenio pravila o preraspodeli i prebacivanju tereta dokazivanja iz člana 45. Zakona o zabrani diskriminacije, kao i da je, prilikom razmatranja da li su podnositeljke pritužbe učinile verovatnim akt diskriminacije, uzeo u obzir i statističke podatke i rezultate istraživanja o položaju Roma i Romkinja u našem društvu, odnosno o socijalnoj distanci prema njima.
Podnositeljke pritužbe, pripadnice romske nacionalne manjine, su polovinom 2019. godine bile radno angažovane na obavljanju poslova održavanja higijene u pomenutom privrednom društvu, a u okviru mere radne aktivacije radno sposobnih korisnika novčane socijalne pomoći. U drugoj polovini 2021. godine, nakon promene upravljačke strukture u privrednom društvu, došlo je do promena odnosa prema podnositeljkama pritužbe, ali i drugim radno angažovanim ženama romske nacionalnosti tako što je smanjena ili je potpuno izostala komunikacija nadređenih sa njima, usmeno su upućivane neosnovane primedbe na njihov rad, nastojalo se i da se na različite načine umanji njihov kontakt sa ostalim članovima kolektiva, obezbeđene su im posebne šolje za kafu, a 3. decembra 2021. godine je jedna podnositeljka pritužbe telefonom obaveštena da prestaje potreba za njenim radnim angažovanjem, kao i angažovanjem ostalih radnica romske nacionalnosti, dok nije prestala potreba za radnim angažovanjem baštovana koji nije romske nacionalnosti, a koji je zaposlen istovremeno kada i četiri radnice romske nacionalnosti. Nastojeći da opravda svoja postupanja, privredno društvo je, izjašnjavajući se na navode pritužbe, istaklo da je potreba za angažovanjem žena na održavanju higijene prestala iz razloga smanjenja obima posla usled pandemije i zaključenja ugovora o održavanju higijene sa agencijom na osnovu sprovedene javne nabavke, dok je odvajanje šoljica za kafu „mera predostrožnosti“ usled pandemije. Ipak, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je, analizirajući pomenute navode, konstatovao da privredno društvo nije dostavilo dokaze koji idu u prilog ovim tvrdnjama budući da privredno društvo nije sprovelo analizu koja bi prethodila racionalizaciji broja radno angažovanih. Čak suprotno tome, u vreme kada dolazi do smanjenja obima posla privredno društvo je zaključilo ugovor sa agencijom za održavanje higijene usled čega su na ovim poslovima istovremeno radile i podnositeljke pritužbe i zaposlene u agenciji. Osim toga, navodi privrednog društva da je bilo u obavezi da sprovede javnu nabavku u skladu sa propisima jer je korisnik javnih sredstava ne mogu da opravdaju navedeno postupanje jer je sasvim nejasno iz kog razloga je javna nabavka sprovedena tek 2021. godine, a ne 2019. godine kada je počelo radno angažovanje podnositeljki pritužbe. Osim toga, za posao baštovana nikada nije organizovana javna nabavka. Sve u svemu, privredno društvo nije dostavilo dokaze iz kojih bi se moglo zaključiti da je do prestanka radnog angažovanja podnositeljki pritužbe došlo zbog obaveze sprovođenja javne nabavke niti zbog smanjenja obima posla usled pandemije izazvane korona virusom, odnosno da je prestanak radnog angažovanja podnositeljki pritužbe bio opravdan i nužan, kao i da nije bio uzrokovan nacionalnom pripadnošću podnositeljki pritužbe.
I kada je u pitanju odnos drugih zaposlenih prema podnositeljkama pritužbe, odnosno njihovo izdvajanje iz kolektiva, onemogućavanje da koriste zajedničke prostorije i insistiranje da piju kafu iz posebnih šoljica, privredno društvo nije dostavilo dokaze iz kojih bi se nedvosmisleno moglo utvrditi da je razlog ovakvog postupanja zdravstvena zaštita budući da nije donelo akt kojim ovakve mere propisuje ili druge dokaze koji upućuju da se ovakve mere odnose na sve zaposlene. Analizirajući navode pritužbe Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je uzeo u obzir i činjenicu da je odluka o prestanku radnog angažovanja saopštena telefonom bez davanja dodatnih objašnjenja ili prilike da se podnositeljke pritužbe o ovakvoj odluci izjasne.
Kada govorimo o značaju ove odluke kojom je utvrđena diskriminacija, ne smemo zaboraviti da su oblasti rada i zapošljavanja za romsku populaciju od posebne važnosti, imajući u vidu to da se putem rada kojim se ostvaruje zarada, s jedne strane utiče na povećanje ekonomske samostalnosti i ličnog i porodičnog standarda, a s druge, putem zapošljavanja se na poseban način utiče na socijalizaciju i njihovu socijalnu participaciju. Istovremeno, ulazak pripadnika romske nacionalne manjine u proces rada i samu radnu sredinu menja stavove te sredine uveravajući je u ekonomsku opravdanost uključivanja, i samim tim prevenira dalji nastanak predrasuda i stereotipa.
Uvereni smo da će snažna argumentacija koja je sadržana u obrazloženju odluke Poverenika za zaštitu ravnopravnosti u ovom slučaju doprineti prevenciji diskriminatornih postupanja prema pojedincima i grupama koji pripadaju različitim osetljivim grupama društva, kao i da će osnažiti mnogobrojne pripadnike i pripadnice romske nacionalne manjine da zatraže zaštitu svojih prava pred ovom institucijom.
Mišljenje Poverenika za zaštitu ravnopravnosti možete preuzeti OVDE.
Kroz saradnju sa institucijama do prijave prebivališta
U slučaju Đ. K. nedovoljna je bila činjenica da živi duže od decenije u naselju Veliki Rit u Novom Sadu sa porodicom. Njena namera da živi u Novom Sadu nije bila očigledna nadležnima, ni pored troje dece koje je u Novom Sadu rodila, sa četvrtim detetom na putu.
„Naravno, sto puta su me pitali da li ti želiš da živiš u Novom Sadu, pitali su čak i komšije da li živim ovde, a ja već 10 godina živim ovde, nisam imala nameru nigde da idem, imam decu, imam kuću, imam porodicu, gde ću, ako ne ovde, nemam gde drugo da živim“.
Đ.K. je rođena u Podgorici 1996. godine. Praxis je kontaktirao partnersku organizaciju u Crnoj Gori koja je proverom podataka utvrdila da je upisana u matične knjige rođenih (MKR) u Crnoj Gori. Nakon što je Praxis primio izvod iz matične knjige rođenih iz Podgorice i potvrdu da nije upisana u knjigu državljana, kao i nakon što su pribavljeni dokazi da su njeni roditelji državljani Republike Srbije, utvrđeno je da postoji osnov da se Đ.K. upiše u MKR u Srbiji, i ona je upisana na osnovu isprave inostranog organa u MKR, a zatim i u matičnu knjigu državljana u Srbiji 2017. godine.
Najstariju ćerku je 2012. godine rodila kod kuće u Novom Sadu. Tada nije posedovala nikakav lični dokument zbog čega je odustala od porođaja u bolnici. Za ovo dete pokrenut je 2021. godine postupak naknadnog upisa u MKR pred matičnom službom u Novom Sadu. Postupajuća službenica je uzela izjave od roditelja i svedoka u ovom slučaju, a od policije je zatražila da utvrdi identitet majke, međutim policija tada nije postupila po dopisu matične službe u skladu sa Instrukcijom za postupanje u slučajevima rođenja deteta čiji roditelji nemaju lična dokumenta radi omogućavanja upisa u matičnu knjigu rođenih, kojom se usmerava način postupanja ovlašćenih lica u slučajevima rođenja deteta čiji roditelji nemaju lična dokumenta, a u cilju omogućavanja upisa u matičnu knjigu rođenih. Po tvrdnjama Đ.K., nisu je tražili ni na terenu.
Supružnici imaju još dvoje dece rođene u bolnici u Novom Sadu koja su upisana u matične knjige odmah po rođenju. Međutim, ta deca, rođena 2016. i 2020. godine, nisu imala prijavljeno prebivalište od trenutka rođenja, zbog toga što ni Đ.K. nije imala prijavljeno prebivalište.
Đ.K. je dva puta neuspešno podnosila zahtev za prijavu prebivališta, najpre 2018, a zatim i 2021. godine, i tada nije primila potvrdu o primljenom zahtevu za prijavu prebivališta. Početkom 2022. godine usmeno je obaveštena da je njen zahtev odbijen, rešenje joj nije predato, čime je ceo proces protekao bez pisanog traga. Sredinom 2022. godine podneti su novi zahtevi Policijskoj upravi (PU) Novog Sada. Đ.K. je prvo pokušala lično da podnese zahtev, a zatim je, uz uputstva Praxisa, zbog rizika da neće dobiti potvrdu o prijemu podneska, uputila tri odvojena nova zahteva putem pošte sa povratnicom, čime počinje i novi postupak za prijavu prebivališta za Đ.K. i njeno dvoje dece koja su upisana u MKR.
Nakon što je treći put podnet zahtev za prijavu prebivališta, a imajući u vidu da su joj prethodni zahtevi odbijeni, o ovom slučaju obavešten je UNHCR, kako bi o istom mogli biti obavešteni članovi Operativne grupe, pre svega Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP), formirane u okviru trećeg po redu Sporazuma o razumevanju potpisanog 2022. godine između UNHCR-a, Zaštitnika građana i Ministarstva za državnu upravu i lokalnu samoupravu u cilju rešavanja preostalih slučajeva u kojima pripadnici romske nacionalne manjine, ali i ostala lica koja se sa ovim problemima susreću, nisu ostvarili pravo na upis u matičnu knjigu rođenih kao i druga prava iz ličnog statusa, sa posebnim fokusom na upis njihove novorođene dece u ovu službenu evidenciju.
U trenutku podnošenja tog zahteva, Đ.K. je trudna četvrti put. Zbog ranijih traumatičnih iskustava, uopše nije otišla na lekarski pregled. Naime, u Domu zdravlja su odbili da je pregledaju kada se obratila tokom prethodne trudnoće u devetom mesecu zbog bolova, uz obrazloženje da mora da poseduje zdravstvenu knjižicu. Po saznanju da je Đ.K. četvrti put trudna, Praxis ju je uputio da sa izvodom iz MKR i uverenjem o državljanstvu zahteva pregled u Domu zdravlja, jer kao državljanka Republike Srbije ima pravo na zdravstveno osiguranje po osnovu trudnoće. Ujedno, Praxis je pripremio dopis sa citatima zakonskih i ustavnih odredaba po kojima zdravstvena ustanova mora da omogući pristup zdravstvenoj zaštiti trudnici. Tek sa tim dopisom joj je zakazan lekarski pregled.
Sa druge strane, postupak prijave prebivališta je ovoga puta tekao različito od prethodnih pokušaja. Zahvaljujući uključivanju Operativne grupe u praćenje ovog postupka, postupano je ažurno po zahtevu i brzo su se utvrđivale činjenice iz predmeta. U roku od tri nedelje, policija je dva puta bila u terenskoj proveri na adresi Đ.K. u Velikom Ritu i oba puta su je pronašli kod kuće, gde inače živi bez pravnog osnova za prijavu prebivališta.
Iako Zakon o prebivalištu i boravištu građana predviđa mogućnost prijave prebivališta na adresi centra za socijalni rad za lica koja nemaju drugi pravni osnov stanovanja, Policijska uprava Novog Sada zatražila je mišljenje o ovom i sličnim slučajevima od predstavnika MUP-a kako da postupaju u sličnim slučajevima. MUP je, analizirajući sve činjenice, dao pozitivno mišljenje da bi se u ovom i sličnim slučajevima trebalo obraćati centru za socijalni rad (CSR) sa zahtevom za prijavu prebivališta radi prijave na adresi CSR, i pozitivno rešavati takve slučajeve.
Sve ovo je doprinelo da, par dana kasnije, PU Novi Sad pozove Đ.K. da potpiše zahteve za prijavu prebivališta na adresi Centra za socijalni rad Grada Novog Sada.
Praxis je o ovoj činjenici upoznao saradnike iz CSR Novog Sada, koji duži niz godina poznaju porodicu Đ.K., a oni su u najkraćem roku dali saglasnost za prijavu prebivališta Đ.K. i njeno dvoje dece na adresi CSR. Đ.K. je napokon dobila rešenje o utvrđenom prebivalištu na adresi CSR, za nju i njeno dvoje dece, a ubrzo zatim u MKR je upisana i njena najstarija kćerka koja je do tada bila pravno nevidljiva. Ta devojčica, koja inače ima ozbiljne zdravstvene probleme, napokon će moći da dobije preko potrebnu zdravstvenu zaštitu.
„Ja sam nju vodila kod lekara, ali uvek sam imala probleme, lekove sam sama plaćala i 10 godina tako, šta god da joj je bilo potrebno, sve sam privatno morala da platim. Uvek sam imala problema sa lekarima, vikali bi na nas zato što nisam imala knjižicu. Ja sam htela privatno da vodim dete na operaciju, ali mi izašlo to 3000 evra da platim, i onda nisam imala kako, i odustala sam, rekla sam kad izvadim dokumenta, tada,”- prenela nam je Đ.K. “Sedam godina sam čekala, bila sam svuda, ne znam ni ja više na koja vrata nisam pokucala, ne znam ni gde sve sam plakala i molila i išla sa decom, evo i sad mi plače srce, nisam znala šta da radim, i na kraju, uvek kad bih otišla, rekli bi, e pa odbijeni ste. A sada, nema problema više, ličnu kartu, i dokumenta, knjižicu i dečji dodatak možemo da dobijemo. Iskreno, prezadovoljna sam.”
Ovaj slučaj predstavlja primer dobre saradnje svih relevantnih aktera, od državnih institucija, međunarodnih organizacija i civilnog sektora, i pokazuje kako koordinisano i usmereno delovanje nadležnih službi može promeniti nečiji život na bolje. Pritom, s obzirom na dosadašnju negativnu praksu PU u Novom Sadu kada je u pitanju prijava prebivališta, izražavamo uverenje da će ovaj slučaj predstavljati prekretnicu u postupanju ove PU u ovim i sličnim slučajevima, i da će se na taj način omogućiti prijava prebivališta i time pristup drugim pravima za lica u riziku od apatridije.
Zašto je u Srbiji gotovo 2.000 ljudi bez dokumenata?
Naša Nevena Marković gostovala je, zajedno sa predstavnicom UNHCR-a u Srbiji Jelenom Milonjić, u emisiji „Mi danas“ na K1 televiziji, gde je govorila o dosadašnjim postignućima na polju sprečavanja apatridije u Srbiji, kao i o koracima koji predstoje kako bi se u potpunosti iskorenila apatridija u Srbiji do 2024. godine.
Celu emisiju možete pogledati OVDE.
When the Social Welfare Centre Refuses to Determine the Child's Personal Name
Ronaldo [1] was born in December 2020 in Belgrade, at the Clinical Centre of Serbia. Ronaldo’s mother Bukurije Osmani [1] is not registered into birth registry books. She was born in Podujevo and moved to Belgrade where she entered cohabitation. The Free Legal Aid Service of Zemun Municipality in April 2021 initiated, on behalf of Bukurije, a procedure before the Third Basic Court in Belgrade for determining the date and place of her birth. This procedure is still ongoing.
Since Bukurije is undocumented, Ronaldo’s personal name could not be determined by his parents before the registrar. A procedure for determining the child's personal name was initiated before the Social Welfare Centre (SWC) Zemun in late January 2021.
Since a decision was not issued within the legal deadline, an urgency letter was sent to the competent authority in late April. However, the Social Welfare Centre Zemun continued not taking any action in this procedure, and the Ronaldo’s father went to the SWC towards the end of May to get the information about the status of the case. On that occasion, he was told that they had been waiting for the lawyer’s opinion, but that most likely it would not be possible to conduct the procedure until the mother obtained an ID card. In mid-July, the father went to the SWC again, where it was confirmed to him that the procedure would not be conducted until the mother received her ID card.
The instruction of the Ministry of Labour, Employment, Veteran and Social Affairs, sent to the social welfare centres in 2014, stressed that the right to personal name was guaranteed by the Convention on the Rights of the Child, the Constitution and the Law on Family, and that personal name must be determined also to children of undocumented parents. The instruction specifies that even in such situations, parents must be allowed to participate in the procedure if their identity can be guaranteed by a third party with a personal document or if they are personally known to an official.
In July 2021, an appeal was filed for failing to issue a decision within the legal deadline. However, the second instance body - the Ministry of Family Welfare and Demography also significantly exceeded the prescribed deadline and a decision on the appeal is still pending, although it had to decide within two months of receiving the appeal.
Such actions of the Social Welfare Centre violate the right to registration in birth registry books and the right to personal name of the children of undocumented parents, also depriving them of many other rights that cannot be exercised without birth certificates, including the right to health care and social protection.
[1] These are not their real names
The Committee Reiterated its Call on Serbia to Urgently Provide Access to Socio-economic Rights to Undocumented Persons
The United Nations Committee on Economic, Social and Cultural Rights has expressed deep concern over the large number of children that cannot be registered in birth registry books and persons that are unable to register permanent residence at the addresses of social welfare centres, due to which their access to social services is limited.
The Committee therefore called on Serbia to take urgent measures to remedy this situation and to provide undocumented persons with access to social protection and health care, education and other social services.
In this regard, the Committee called on Serbia to urgently review the regulations governing registration in birth registry books in order to enable all children born in Serbia to be registered in birth registry books, as well as to allow internally displaced persons from Kosovo living in informal settlements to register permanent residence at the addresses of social welfare centres. The Committee attached special importance to these recommendations, requesting Serbia to report on its compliance with them in a much shorter period compared to the majority of other recommendations.
This is, among other things, emphasized in the Concluding Observations of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights on the Third Periodic Report of Serbia on the Implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights. The Committee issued almost identical recommendations to Serbia in 2014 as part of the Concluding Observations on the Second Periodic Report of Serbia, but the state did not comply with these recommendations even eight years later. This year's Concluding Observations recommend that Serbia should take measures to address also other issues related to access to socio-economic rights that Praxis has pointed out to the Committee in its report.
As regards access to free legal aid, the Committee expressed concern about the inadequate provision of free legal aid by local self-governments and the unclear legal procedure for providing free legal aid by civil society organisations, which makes it very difficult to provide assistance to those most in need, and issued recommendations to eliminate these shortcomings. The Committee also stressed that it was necessary to raise awareness of the public, especially marginalised groups, about the availability of free legal aid and the procedure for exercising rights.
As regards social protection, the Committee called on Serbia to remove discriminatory requirements, i.e. the requirements that may have a discriminatory effect on the exercise of the right to social assistance and parental allowance (such as mandatory vaccination and school attendance), while pointing out to the necessity of simplifying the procedures for exercising rights.
The Committee also expressed concern over the fact that persons without registered permanent residence were denied access to health care, although this was contrary to the law, and recommended that the state should provide all citizens with access to primary health care.
The Committee also stressed that the state should take all measures to eliminate child marriages and sensitise the public to the harmful consequences of this practice, as well as to ensure that the legal provision stipulating 18 years as the minimum age for marriage was applied without exception.
Praxis reiterates that undocumented persons and members of the Roma national minority in Serbia face many obstacles that hinder or prevent their access to socio-economic rights, but also expresses its satisfaction for the fact that almost all of its recommendations for resolving these problems were included in the Committee’s Concluding Observations. Praxis also calls on the competent authorities to implement the recommended measures without delay, thus improving the situation of these people, who are among the poorest and most disadvantaged citizens of Serbia.
Judicial practice leaves citizens undocumented
Medina [1] was born in Pristina in 2003. Under the Republic of Serbia’s Constitution and laws, Pristina is in Serbia. However, the institutions of the Republic of Serbia do not function in Pristina. This means that Medina was born in a hospital outside of the Serbia’s health care system and is not registered in the birth registry books of the Republic of Serbia, but in the civil registry books in Kosovo. Serbia has not recognised Kosovo, and consequently the entries in the civil registry books in Kosovo, just like the documents issued by the Kosovo authorities, cannot produce legal effect in Serbia and cannot be used in legal transactions. These documents cannot be used for exercising any rights before the authorities in Serbia: they cannot be used for identification, to get a job, to obtain a health card, to open a bank account, to get married or to register a child in birth registry books. In a nutshell, these documents seem to be inexistent.
However, this is not necessarily the case in court procedures in Serbia. The Basic Court in Bujanovac rejected Medina's request for issuing a decision on determining the date and place of her birth, based on which she could be registered in the birth registry books in Serbia. Then, the Higher Court in Vranje upheld the decision of the first instance court. Such decisions of both courts were guided by the Conclusion of the Supreme Court of Cassation, which took the position that “persons who are registered in the civil registry books of the so-called Republic of Kosovo cannot ask the non-contentious court to determine the fact of their date and place of birth” and that the court “cannot determine a known fact”.
Therefore, the highest court in the country, whose views are followed by lower courts, considers that registration in the civil registry books in Kosovo is a legally relevant fact, despite the fact that the Republic of Serbia has not recognised Kosovo, and consequently the civil records and the documents issued on the basis of such records are not valid in Serbia. From the perspective of the legal system of Serbia, these documents and registry books do not exist. Even more absurd is the fact that in one and the same sentence the Supreme Court of Cassation refers to Kosovo as the “so-called republic”, and also considers that the facts recorded in the civil registry books of that “so-called republic” are “indisputable” and “known”.
This certainly is not just a legal or political problem, i.e. the issue of whether the courts treat legally the status of Kosovo and the validity of documents issued by the institutions of Kosovo. On the contrary, the consequences of this judicial practice for the lives of many families in Serbia are even more significant. Such attitudes of the courts will create situations where persons born in Kosovo and registered in the civil registry books in Kosovo, but living in Serbia (outside Kosovo), often for years, will be left without the opportunity to register in the civil registry books of Serbia and exercise any rights, despite the fact that they were born in the territory of the Republic of Serbia and that they meet the conditions for Serbian citizenship.
Medina also found herself in that situation. In 2020, she entered cohabitation and moved from Pristina to Bujanovac. Since then, she has unsuccessfully attempted to regulate her status and has lived deprived of any rights; she does not have a health card, cannot get a job, cannot move freely or exercise social security rights. She does not have access to any of these rights, because the authorities of the Republic of Serbia do not recognise the documents issued in Kosovo, and she has not managed to register in the civil registry books of Serbia. In fact, the documents issued in Kosovo are valid only in the situation where registration in the birth registry books in Kosovo appears as a reason for refusing registration in the birth registry books of the Republic of Serbia, but when it is necessary to exercise some rights based on these documents - they are inexistent.
It may not be very important for the unacceptable situation in which Medina found herself, but it should be mentioned that her parents did not choose where Medina would be born bearing in mind any political context or awareness of the territory in which some documents were recognised. Medina and her family are members of the Roma national minority, whose position is equally difficult both in Kosovo and in Serbia. Simply, Medina's mother gave birth in the place where she lives and in the maternity hospital that was only available to her. When she initiated a procedure for registration in the civil registry books in Serbia, Medina even submitted her documents from Kosovo as evidence, thinking that it could help in that procedure, and not suspecting that the exact opposite would happen and that because of those documents she would actually remain without registration in the birth registry books in Serbia.
Recently, Medina also had a child that she could not register at birth because she did not have an ID card, which means that this family now has two undocumented members.
Before initiating the procedure before the court, Medina tried to register in civil registry books in the administrative procedure, before the registry office. However, that request was also rejected, with the explanation that she did not have a proof of the fact of her birth and that the hospital where he was born was not in the network of health care institutions in Serbia.
Non-contentious court procedure for determining the date and place of birth was introduced in the legal system in 2012 as a solution for many persons who could not be registered in birth registry books in administrative procedure. However, the positions taken by the Supreme Court of Cassation, according to which persons registered in the birth registry books in Kosovo should solve the issue of registration in the birth registry books of Serbia in administrative procedures, make the procedure for determining the date and place of birth completely meaningless and actually prevent reaching its intended goal - to reduce the number of undocumented persons and enable everyone to register in birth registry books.
The only option Medina now has is to address the Constitutional Court of Serbia. However, having in mind the length of procedures conducted before that court, it is certain that Medina will wait for several years for a decision and live for a long time without any rights.
[1] Her real name has been changed to protect her privacy
- 1
- 2
- 3
POPULARNI TAGOVI
