Povodom pritužbe koju je zbog diskriminacije romske dece Praxis podneo protiv OŠ „Jovan Jovanović Zmaj“ u Surdulici, odnosno izmeštenog četvorogodišnjeg odeljenja u Masurici, i direktorke kao odgovornog lica, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti izdala je dana 22. februara 2013. godine mišljenje sa preporukom. Izdatim aktom se utvrđuje da od strane odgovornih lica u školi nisu blagovremeno preduzete mere za sprečavanje posredne diskriminacije učenika romske nacionalnosti i preporučuje se da se organizuje stručno usavršavanje nastavnog osoblja za individualizovan obrazovni rad i interaktivnu nastavu radi suzbijanja stereotipa, predrasuda i diskriminacije, kao i da se preduzmu sve potrebne pedagoške mere za motivisanje romske dece za dolazak u školu i pohađanje nastave, u cilju obezbeđivanja ostvarivanja prava na jednako i kvalitetno obrazovanje, bez diskriminacije.

Naime, prilikom posete neformalnom romskom naselju koje se nalazi u blizini navedene škole, predstavnicima Praxisa skrenuta je pažnja na izuzetno loše – neprimereno, često uvredljivo i nehumano, ali pre svega destimulativno i izopštavajuće, diskriminatorno ponašanje nastavnika i školskog osoblja prema učenicima romske nacionalne manjine. Od ukupnog broja učenika upisanih u ovo izmešteno odeljenje škole, 52% čine  pripadnici romske nacionalne manjine. Praxis je u pritužbi naveo sve pojedinačne pojavne oblike diskriminacije i segregacije Roma koji su se sistematski ponavljali tokom nastave i sprovođenja školskih aktivnosti, a o čemu su informacije dobijene u razgovoru sa roditeljima dece.

Diskriminatorni postupci učitelja i drugih lica zaposlenih u školi manifestovali su se na različite načine: fizičkim odvajanjem romske dece tokom nastave, njihovim smeštanjem u poslednje klupe učionica, zatim uskraćivanjem mogućnosti da se ovi učenici služe besplatnim udžbenicima na način na koji je to omogućeno drugoj deci, odnosno zabranama da udžbenike nose svojim kućama, a pod izgovorom da postoji opasnost da će doći do njihovog oštećenja, s obzirom na uslove u kojima Romi stanuju;  učenici romske nacionalnosti isključivani su iz nastave engleskog jezika, uz obrazloženja da je gradivo iz ovog predmeta previše teško i za njih „nesavladivo“; takođe, ukazano je na činjenicu da se pripadnicima romske nacionalne manjine koji pohađaju OŠ „Jovan Jovanović Zmaj“ u Masurici svakodnevno sugeriše da mogu napustiti nastavu i da ne moraju dolaziti na časove, a i na druge načine za njih se uspostavljaju posebni, manje zahtevni,nastavni kriterijumi, što rezultira činjenicom da je ovoj deci onemogućen pristup usvajanju znanja odgovarajućeg kvaliteta, kakvu mogućnost imaju njihovi vršnjaci neromske nacionalnosti.

Po sprovedenom postupku u kome je Poverenica utvrdila relevantne činjenice i nakon izjašnjavanja svih zainteresovanih lica – direktorke škole, nastavnog osoblja, ali i roditelja nekih učenika romske nacionalnosti, izdato je mišljenje sa preporukama, po kojima bi trebalo postupiti u roku od 30 dana. Mišljenjem je ukazano da je ponašanje nastavnog osoblja uslovilo povrede člana 21. Ustava Srbije koji zabranjuje svaku vrstu posredne ili neposredne diskriminacije, ali i odredbi Zakona o zabrani diskriminacije, Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, kao i da su postupci navedenih lica u suprotnosti sa strateškim ciljevima u pogledu inkluzije, integracije i smanjenja razlika koje postoje između pripadnika romske populacije i ostalog stanovništva, utvrđenih Strategijom o unapređenju položaja Roma u Republici Srbiji, koju je Vlada RS usvojila 2009. godine.

Predrasude, nedostatak tolerancije, razumevanja i dobre volje da se pripadnici romske manjine uključe u socijalne okvire utvrđenog društvenog poretka, predstavljaju problem čije rešavanje zahteva aktivan pristup, transparentno predstavljanje i više zalaganja na strani odgovornih državnih organa i institucija. 

Preuzmite: Mišljenje poverenice za zaštitu ravnopravnosti sa preporukom

U cilju dogovora o aktivnostima koje bi trebalo sprovesti radi pružanja materijalne, medicinske, pravne i drugog vida potrebne pomoći za tri učenika romske nacionalnosti koja pohađaju OŠ „Dragojlo Dudić“ u Beogradu, na inicijativu direktora škole održan je sastanak između zaposlenih u školi (psihologa, pedagoga, direktora) i predstavnika Centra za socijalni rad Zvezdara, Praxisa, romske koordinatorke i zdravstvene medijatorke za opštinu Zvezdara. Dva učenika žive u starateljskim porodicama, a treći je pravno nevidljiv, odnosno nije upisan u matičnu knjigu rođenih.

Od momenta upisa učenika romske nacionalnosti u OŠ “Dragojlo Dudić”, zaposleni su preduzimali aktivne mere radi njihovog zbrinjavanja i uključivanja u obrazovni sistem: organizovana su prikupljanja garderobe i materijalne pomoći za osiguranje redovnih obroka, zdravstvena zaštita je obezbeđena odvođenjem dece na lekarske preglede i pribavljanjem potrebnih lekova i drugih medicinskih sredstava, a organizovane su i redovne posete porodicama u kojima učenici žive, kao vid psihosocijalne podrške.

Na sastanku je dogovoreno da svako u skladu sa svojim mandatom i ovlašćenjima preduzme određene korake u cilju pružanja neophodne pomoći. Nakon sastanka učesnici su posetili porodice učenika, kako bi stekli uvid u kojim uslovima oni žive i prikupili dodatne informacije radi pružanja potrebne pomoći. Sama inicijativa direktora OŠ “Dragojlo Dudić” predstavlja afirmativnu sliku ophođenja odgovornih lica prema pripadnicima marginalizovanih socijalnih grupa i trebalo bi da bude podsticaj i za druge škole.

U cilju dogovora o aktivnostima koje bi trebalo sprovesti radi pružanja materijalne, medicinske, pravne i drugog vida potrebne pomoći za tri učenika romske nacionalnosti koja pohađaju OŠ „Dragojlo Dudić“ u Beogradu, na inicijativu direktora škole održan je sastanak između zaposlenih u školi (psihologa, pedagoga, direktora) i predstavnika Centra za socijalni rad Zvezdara, Praxisa, romske koordinatorke i zdravstvene medijatorke za opštinu Zvezdara. Dva učenika žive u starateljskim porodicama, a treći je pravno nevidljiv, odnosno nije upisan u matičnu knjigu rođenih.

Od momenta upisa učenika romske nacionalnosti u OŠ “Dragojlo Dudić”, zaposleni su preduzimali aktivne mere radi njihovog zbrinjavanja i uključivanja u obrazovni sistem: organizovana su prikupljanja garderobe i materijalne pomoći za osiguranje redovnih obroka, zdravstvena zaštita je obezbeđena odvođenjem dece na lekarske preglede i pribavljanjem potrebnih lekova i drugih medicinskih sredstava, a organizovane su i redovne posete porodicama u kojima učenici žive, kao vid psihosocijalne podrške.

Na sastanku je dogovoreno da svako u skladu sa svojim mandatom i ovlašćenjima preduzme određene korake u cilju pružanja neophodne pomoći. Nakon sastanka učesnici su posetili porodice učenika, kako bi stekli uvid u kojim uslovima oni žive i prikupili dodatne informacije radi pružanja potrebne pomoći. Sama inicijativa direktora OŠ “Dragojlo Dudić” predstavlja afirmativnu sliku ophođenja odgovornih lica prema pripadnicima marginalizovanih socijalnih grupa i trebalo bi da bude podsticaj i za druge škole.

Pravnik Praxisa, u svojstvu punomoćnika Š.B., pokušao je pred Centrom za socijalni rad (CSR) Novi Beograd da pokrene postupak prijave prebivališta na adresi tog centra, u skladu sa mogućnošću koja je predviđena Zakonom o prebivalištu i boravištu građana. Tom prilikom, službenica CSR-a je usmeno odbila da postupi po zahtevu stranke, obrazlažući svoj stav nepostojanjem preciznih instrukcija o načinu postupanja u predmetnoj situaciji. Insistiranje pravnika Praxisa da službenica CSR-a postupi u skladu sa zakonom, odnosno primi i zavede zahtev u službenoj evidenciji, nije dalo rezultate. Takvim nezakonitim postupanjem, službenica je onemogućila stranku da ostvari zakonom zagarantovano pravo na prebivalište.

Zaštitnik građana objavio je svoj redovni godišnji izveštaj za 2012. godinu. Izveštaj možete preuzeti ovde.

Mreža organizacija za decu Srbije - MODS objavila je Izveštaj o radu za 2012. godinu. Izveštaj možete preuzeti ovde.

Praxis i Liceulice organizuju akciju obeležavanja 21. marta - Međunarodnog dana eliminacije rasne diskriminacije, koji je uspostavljen odlukom Generalne skupštine Ujedinjenih nacija pre 47 godina. U okviru Evropske nedelje borbe protiv rasizma, Praxis i Liceulice pridružiće se brojnim evropskim nevladinim organizacijama i udruženjima građana koji učestvuju u obležavanju 21. marta. Tokom akcije građani će imati prilike da ostave svoje poruke i želje u pogledu borbe protiv diskriminacije na posebno odštampanim razglednicama.

Kratke poruke povodom Međunarodnog dana eliminacije rasne diskriminacije prikupljaće se od prodavaca Liceulice, stanovnika neformalnih naselja, prolaznika na ulici, prijatelja i poznanika, kao i onih koji posete facebook i twitter naloge organizacija Praxis i Liceulice.

Poruke će se prikupljati do nedelje, 24. marta, a dan kasnije biće upućene relevantnim državnim organima, kako bi i oni mogli da čuju mišljenje građana o diskriminaciji.

Regional Office of the Technical Assistance for Civil Society Organizations (TACSO) and the European Centre for Not-for-Profit Law (ECNL) have drafted the report KEEPING UP THE MOMENTUM: Improving Cooperation Between Public Institutions and Civil Society in the Western Balkans and Turkey on institutional cooperation between the public authorities and civil society organizations in the Western Balkans and Turkey.

The overall aim of the Report is to present the current state of institutional cooperation between the government/parliament and civil society organizations in the countries of the Western Balkans and Turkey by: providing an analysis of the rationale and ensuring benefits of cooperation, outlining critical issues, and providing recommendation as to how to improve the current mechanisms of institutional cooperation and increase the role of CSOs in that process. It seeks to highlight good practices, outline key factors for success, identify challenges, and facilitate the sharing of experiences and lessons learnt among the countries concerned. The Report deals with the institutional mechanisms of cooperation and policy documents at the national level only. The Report specifically covers the following countries: Albania, Bosnia and Herzegovina, Croatia, Kosovo, former Yugoslav Republic of Macedonia, Montenegro, Serbia and Turkey.

The Report is developed based on the desk research and the outcomes of the questionnaire filled out by key stakeholders in the countries concerned, Praxis being one of them, as well as based on extensive consultations with TACSO resident advisers and other knowledgeable individuals.

Download the Report
 

Blog by Ivanka Kostic Published on ENS website

Recently, I had the privilege to be invited as a speaker to a hearing on the subject of Access to Nationality for the Parliamentary Assembly of the Council of Europe (PACE). I was asked to address the issue of stateless Roma in Serbia and the Western Balkan Region and actions that the state should take in order to avoid statelessness. Below I present the impressions that I took away from this interesting hearing.

The hearing was organised by Mr Boriss Cilevics (Latvia, Socialist group), a member of the CoE Parliamentary Assembly and vice-chairperson of its Committee on Legal Affairs and Human Rights. In October 2010 Mr Cilevics had presented a motion for a resolution on “access to nationality“(Doc. 12414) signed by 21 members of the Parliament (the majority belonging of the Socialist Group). The motion was forwarded to the Committee on Legal Affairs and Human Rights on 24 January 2011 for report. The Committee appointed Mr Cilevics as rapporteur at its meeting in Strasbourg on 26 January 2011.

The motion draws attention to the issues of access to nationality for immigrants and their descendants as a crucial condition for their integration and full enjoyment of political rights and political representation. Most European countries do not facilitate naturalisation for first-generation migrants, while European-born children often face unfavourable additional requirements for becoming citizens of their country of birth.  As stricter criteria apply to them, many migrants wanting naturalisation can have their application refused or nationality withdrawn on various grounds, without any time limits. Moreover, only a handful of countries allow migrants to hold complete dual nationality. The tendency in recent years to make it more difficult to acquire citizenship in several Council of Europe member states also raises concerns.

The hearing started with a presentation by Prof. Dr. Gerard-René de Groot, Professor of Comparative Law and International Private Law from the Maastricht University. He addressed the legal regime on multiple
nationality, the changing attitude of Council of Europe Member States towards multiple nationality and the issue of access to nationality by immigrants and their children to their country of immigration. He raised an interesting contradiction: why do many states allow, or even encourage multiple nationality when children are born to parents of different nationalities, but discourage or even prohibit voluntary acquisition of multiple nationality by adults?

Following this presentation, Inge Sturkenboom, Protection Officer (Statelessness) from the UNHCR Bureau for Europe addressed the question of safeguards against statelessness at birth as set out in the 1961 Convention on the Reduction of Statelessness. She emphasized UNHCR’s concern that children continue to be born stateless in Europe because of insufficient safeguards to prevent statelessness in the nationality legislation of some States. In particular, it is crucial that states have provisions to address children born in the territory who would otherwise be stateless.

The members of the Committee who took part in the open discussion mainly raised their concerns about the growing problem of multiple nationality, showing how much multiple nationality is disliked by some states and appears to some to be an even greater problem than statelessness. Some raised the concern that today there are many more individuals holding dual citizenship than stateless persons, and posited that nationality may lose all significance when in several years people may be able to acquire 10-20 different nationalities.

Others taking part in the discussion were concerned about the problem of dual nationality of a number of citizens of Bosnia and Herzegovina (BH) who reside in BH but are also Croatian nationals. After Croatia joins the EU, they will be EU citizens and at the same time citizens of BH. This would create the problem that although they are living in the same state, such dual nationals will be in an entirely different position, possessing different rights and opportunities than their fellow citizens. This raised many interesting concerns. For instance, where will a person with multiple nationality enjoy or exercise their political and economic rights? Could multiple nationality become an obstacle to full integration? How will states resolve clashes between their interests in areas such as compulsory military service and diplomatic protection?

However, despite these concerns there was a positive voice supporting multiple nationality in the discussion, stating that the right to nationality is a fundamental human right and that individuals can have ties with several countries, several social identities, and that in the era of globalisation it is important to pursue the broader objective – integration.  

During the discussion the issues of prevention and reduction of statelessness were somehow pushed to the side as of multiple nationality took centre stage as the primary concern of the discussion participants.  However, it is clear to see how these issues are related: so long as states harbour suspicions that granting multiple nationality will lead to complex problems, they may also hesitate to openly offer citizenship to stateless persons or persons at risk of statelessness. Opening the door to multiple nationality may indeed bolster respect for the right of access to nationality in general. Regardless, prevention of statelessness needs to be the priority.

By the end of the hearing it was evident that Mr. Cilevics will have a challenging task ahead with his report. There is still a long way to go. Statelessness is a sensitive and often politicised subject, very closely related to migration, state succession and the rights of migrants. Most European countries have no framework to effectively deal with statelessness, and this has left many stateless persons vulnerable to discrimination and human rights abuse. It is encouraging to see the Council of Europe attempting to deal with this issue, but at the same time it is hoped that any resulting resolutions will be grounded first and foremost in protecting the human rights of Europe’s most vulnerable people.

See the blog from ENS website

Blog Milijane Trifković objavljen na internet prezentaciji Evropske mreže za pitanja apatridije

U mnogim zemljama postoji krug prava koja su namenjena samo njihovim državljanima i to je jedna od glavnih činjenica koja daje značaj državljanstvu. U Srbiji, pak, posedovanje državljanstva nije dovoljno da bi jedna osoba mogla da ostvaruje prava koje bi status državljanina trebalo da podrazumeva. Kako bi pristupili svojim pravima i pribavili dokumenta kao što su lična karta ili pasoš, državljani Srbije takođe moraju imati prijavljeno prebivalište, što je preduslov koji veliki broj marginalizovanih ne može da ispuni. Prema istraživanju koje je sprovedeno za potrebe UNHCR-ovog izveštaja „Lica u opasnosti od apatridije u Srbiji,“ 3% Roma (oko 4 500) ne poseduje prijavu prebivališta, ni boravišta. U decembru 2012, Praxis je objavio izveštaj „Bez prebivališta, bez prava“ koji objašnjava zašto je mnogima teško da prijave prebivalište u svojoj zemlji i kako nepostojanje prijavljenog prebivališta može ostaviti državljane Srbije bez prava koja im inače pripadaju po osnovu državljanstva ili bez mogućnosti da državljanstvo prenesu na svoju decu. Ovakve posledice javljaju se skoro isključivo među Romima iz neformalnih naselja koji nemaju dokaze o vlasništvu, niti o drugom pravnom osnovu stanovanja, kao i među državljanima Srbije poreklom sa Kosova, sa uobičajenim (redovnim) boravištem u Srbiji. Izveštaj pruža uvid u teškoće sa kojima se oni suočavaju pokušavajući da prijave prebivalište i objašnjava način na koji neprijavljeno prebivalište dovodi do kršenja drugih prava.

Domaće zakonodavstvo prebivalište vidi kao mesto u kome se mogu uživati prava. Usled toga, jedna osoba može biti rođena u Srbiji, imati njeno državljanstvo i provesti ceo život u jednom mestu na njenoj teritoriji, ali ako nema prijavljeno prebivalište, većina institucija će joj ostati nedostupna. Ta osobe neće moći da dobije lična dokumenta, da napusti zemlju ili uživa osnovna ljudska prava. I u slučaju Roma iz neformalnim naselja i građana poreklom sa Kosova, pitanje posedovanja državljanstva je nesporno, ali im neprijavljeno prebivalište uskraćuje mogućnost da imaju korist od državljanstva. Za razliku od drugih građana Srbije, pojedini pripadnici romske nacionalne manjine ne mogu dostaviti dokaz o pravnom osnovu stanovanja prilikom prijavljivanja prebivališta, i to zbog njihovog izuzetno ugroženog položaja, siromaštva i života u neformalnim naseljima. U slučaju državljana poreklom sa Kosova, pak, problemi se javljaju usled teškoća koje stvaraju dodatni uslovi za prijavu prebivališta koji su nametnuti isključivo ovoj kategoriji državljana. Postupak za izdavanje pasoša i prijavu prebivališta za ova lica definisan je posebnim propisom – Uredbom Vlade RS iz 2009. godine u cilju ispunjenja kriterijuma za viznu liberalizaciju. Uslovi za prijavu prebivališta za državljane poreklom sa Kosova neuporedivo su rigorozniji nego za ostale građane Srbije. Praksa pokazuje da ove osobe, da bi mogle da prijave prebivalište u zemlji u kojoj žive i čije državljanstvo poseduju, moraju da ispune uslove koji se postavljaju pred strance u postupku odobravanja stalnog nastanjenja (obzebeđeni prihodi, spajanje porodice, itd). Oni koji ne uspeju u tome, ostaju bez mogućnosti da pristupe ijednom pravu i da dobiju ličnu kartu ili pasoš.

Osim što sprečavaju građane da pristupe pravima koja im po osnovu državljanstva obično pripadaju, teškoće sa kojima se navedene kategorije stanovništva suočavaju kada podnose zahtev za prijavu prebivališta mogu takođe otežati ostvarivanje prava na državljanstvo i prijavu dece u matične knjige rođenih. Naime, da bi roditelji mogli da prijave rođenje deteta neophodno je da prilože svoje izvode iz matične knjige rođenih i lične karte. Ako roditelji ne mogu da prijave prebivalište, i usled toga, ne mogu da dobiju ličnu kartu, biće im onemogućeno da prijave rođenje svog deteta. Osim toga, neupisivanje činjenice rođenja unosi neizvesnost u pogledu činjenica koje su ključne za sticanje državljanstva, kao što su mesto detetovog rođenja ili njegovo poreklo. Usled toga ustanova prebivališta može uzrokovati i opasnost od apatridije među decom. U pomenutom izveštaju UNHCR-a navodi se da je možda najznačajniji razlog zbog koga mnoga lica ne mogu da dobiju izvod iz matične knjige rođenih upravo neposedovanje prijave prebivališta/ boravišta.

Prebivalište je imalo vrlo bitnu ulogu i za sticanje državljanstva nakon raspada bivše Jugoslavije. Među osobama koje su poreklom iz drugih bivših jugoslovenskih republika, a koje su živele u Republici Srbiji u trenutku raspada zajedničke države, prebivalište je bilo ključna činjenica od koje je zavisilo da li će se te osobe naći u statusu stranca ili će im biti omogućeno da na olakšan način steknu državljanstvo zemlje u kojoj su živeli. Naime, osobe koje su stekle državljanstvo neke druge republike bivše Jugoslavije i koje su imale prijavljeno prebivalište na teritoriji Republike Srbije minimum 9 godina mogle su da steknu državljanstvo Republike Srbije samo podnošenjem zahteva za upis u knjige državljana. Onima koji su živeli u Srbiji bez prijavljenog prebivališta (uglavnom siromašnim Romima iz neformalnih naselja) nije bilo omogućeno da steknu državljanstvo na olakšan način upisom u knjige državljana. Oni su se zatekli u statusu stranaca bez dozvole za stalno nastanjenje i, veoma često, neutvrđenog državljanstva. Njihovo dugogodišnje uobičajeno boravište u Srbiji nije imalo nikakav značaj za mogućnost sticanja državljanstva.

Neke od ovih prepreka bi se mogle prevazići na osnovu Zakona o prebivalištu i boravištu građana, ukoliko se stvore uslovi za doslednu primenu odredaba od značaja za beskućnike i siromašne građane bez pravnog osnova stanovanja. Zakon predviđa mogućnost da građanima koji ne mogu da prijave prebivalište na osnovu prava svojine na stanu, ugovora o zakupu stana ili po bilo kom drugom pravnom osnovu, nadležni organ može utvrditi prebivalište na adresi njihovog stalnog stanovanja, na adresi prebivališta njihovog supružnika ili vanbračnog partnera, prebivališta njihovih roditelja ili na adresi centra za socijalni rad. Zahvaljujući ovoj promeni, broj lica bez prebivališta bi trebalo da se značajno smanji. Ipak, neki problemi opstaju i nakon usvajanja novih zakonskih rešenja. Oni su detaljnije razrađeni u gorepomenutom izveštaju Praxisa. Osim što daje uvid u nova zakonska rešenja i objašnjava zbog čega u Srbiji „bez prebivališta” znači „bez prava”, izveštaj ukazuje na dodatne korake koje bi trebalo preduzeti kako bi koncept prebivališta ostao blizak pojmu doma, umesto ustanove koja stvara nejednakost među državljanima i onemogućava im da uživaju prava. Ako se ima u vidu veza između neposedovanja prijave prebivališta i neprijavljivanja činjenice rođenja, što predstavlja osnovni uzrok opasnosti od apatridije u Srbiji, jasno je u kojoj meri bi promene u ovoj oblasti doprinele ne samo većem poštovanju prava po osnovu državljanstva, nego i lakšem ostvarivanju prava na državljanstvo među pripadnicima ranjivih grupa.

Pogledajte blog na internet prezentaciji Evropske mreže za pitanja apatridije.