Nevladine organizacije Tim 42 i Praxis, podnele su inicijativu za izmene pojedinih odredaba Zakona o socijalnoj zaštiti Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja i Ministarstvu za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, koju su podržale 34 organizacije civilnog društva u Srbiji.

Zakon o socijalnoj zaštiti, koji je na snazi već deset godina, trebalo je da posluži kao osnova za stvaranje sistema koji će pružati pomoć i osnaživati pojedince i porodice za samostalan i produktivan život u društvu, sprečiti nastajanje i otkloniti posledice socijalne isključenosti. Zakon o socijalnoj zaštiti je krovni zakon koji uređuje oblast socijalne zaštite i predstavlja sistemski propis koji se odnosi na veliki broj građana i građanki, naročito značajan za pripadnike različitih osetljivih društvenih grupa. Zbog toga je posebno važno da rešenja predviđena zakonom sistem socijalne zaštite urede na celovit način i u skladu sa ciljevima socijalne zaštite, kao i da uspostave procedure koje su prilagođene korisnicima i njihovim potrebama. Ustav Republike Srbije garantuje građanima i porodicama, kojima je neophodna društvena pomoć radi savladavanja socijalnih i životnih teškoća i stvaranja uslova za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba, pravo na socijalnu zaštitu čije se pružanje zasniva na načelima socijalne pravde, humanizma i poštovanja ljudskog dostojanstva.

Svaki pojedinac treba da bude zaštićen od oskudice i da uživa minimum prava neophodnih za opstanak. Sistem socijalne zaštite neodvojiv je od fenomena siromaštva i od prevencije posledica koje oskudica za sobom povlači. Iako socijalnom zaštitom nije moguće iskoreniti uzroke i sam fenomen siromaštva, njom je moguće ublažiti njegove posledice i dalje ponavljanje i širenje, pa države imaju obavezu da mehanizmima socijalne zaštite pomognu licima kojima je socijalna pomoć neophodna.

Tokom višegodišnjeg rada sa ranjivim kategorijama društva i korisnicima usluga socijalne zaštite kroz pružanje pravne pomoći i/ili informisanje i savetovanje, nevladine organizacije Tim 42 i Praxis uočile su brojne manjkavosti, kako kada je reč o pojedinim zakonskim rešenjima, tako i kada je reč implementaciji. Pojedine odredbe Zakona su necelishodne, nesvrsishodne, kose se sa načelima socijalne zaštite, ali i sprečavaju i ograničavaju potencijalne korisnike da zadovolje svoje potrebe za dodatnom podrškom.

Imajući u vidu proklamovane ciljeve socijalne zaštite i analizu efekata koje pojedina rešenja aktuelnog Zakona o socijalnoj zaštiti proizvode u praksi, nevladine organizacije Tim 42 i Praxis izradile su predlog za izmene pojedinih članova Zakona o socijalnoj zaštiti koji možete pogledati OVDE.

Organizacije koje su podržale inicijativu su:

• FORCA Požega
• SKRUG - Liga Roma
• Udruženje Žene za mir
• Centar za decu i omladinu
• Grupa za decu i mlade "Indigo"
• Inicijativa za razvoj i saradnju
• UG NEXUS - Vranje
• Fondacija Centar za demokratiju
• Zrenjaninski centar za jednaka prava
• Volonterski centar Vojvodine
• Društvo ROM iz Velikog Gradišta
• Centar za proizvodnju znanja i veština
• Bibija Romski ženski centar
• Inicijativa za razvoj i saradnju (IDC)
• A11 - Inicijativa za ekonomska i socijalna prava
• Adventistički razvojni i humanitarni rad - ADRA
• Odbor za ljudska prava Leskovac
• Nepušački Edukativni Centar - RP
• Udruženje građana Eduaktivni centar Roma
• Romski centar za žene i decu "Daje"
• Građanske inicijative
• Partneri za demokratske promene Srbija
• Multietnički centar za razvoj regije Dunav 21
• YUROM Centar
• Udruženje tumača za lica oštećenog sluha Srbije
• Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda
• “EU zona “
• Društvo Roma Bogatić
• Društvo "Bakija Bakić"
• UGR produkcija Roma World
• Multikultura
• Autonomni ženski centar
• OFER - Omladinski forum za edukaciju Roma
• Centar za unapređivanje pravnih studija

Uputili smo još jedan poziv Ministarstvu državne uprave i lokalne samouprave i Ministarstvu zdravlja da izmene sporne odredbe i time otklone prepreke koje onemogućavaju upis u matičnu knjigu rođenih odmah po rođenju. Ovaj problem, koji teško pogađa neke od najsiromašnijih i najobespravljenijih građana Srbije, moguće je sasvim lako i brzo rešiti uz malo dobre volje nadležnih organa.

Svako dete mora biti upisano u matičnu knjigu rođenih odmah nakon rođenja. To je pravo koje deci garantuju Ustav, zakon i ratifikovane međunarodne konvencije.

Međutim, u Srbiji se i dalje rađaju deca koja ne mogu da budu upisana u matične knjige odmah po rođenju. To se dešava u situacijama kada njihove majke ne poseduju lične karte. U tim slučajevima, umesto da se deca odmah nakon rođenja upišu u matičnu knjigu rođenih, neophodno je da se radi upisa vode posebni postupci pred centrima za socijalni rad, opštinskim organima uprave ili sudovima. Ti postupci često mogu biti dugotrajni i komplikovani i u najboljem slučaju traju nekoliko meseci, dok često mogu trajati i više od godinu dana, a ponekad i više godina. Na ovaj način grubo se krši pravo deteta na blagovremeni upis u matičnu knjigu rođenih. UNICEF je zauzeo stav da upis odmah po rođenju podrazumeva rok od nekoliko dana, a ne meseci.

Sve dok se ti postupci uspešno ne okončaju, dete neće moći da dobije izvod iz matične knjige rođenih, zbog čega će mu mnoga prava ostati uskraćena ili teško dostupna. Tako, na primer, dete neće moći da dobije zdravstvenu knjižicu, pa će lekarske preglede i lekove roditelji morati sami da plaćaju, a roditeljski ili dečiji dodatak i druga prava iz socijalnog osiguranja neće moći da dobiju.

Ovaj problem u Srbiji gotovo isključivo pogađa pripadnike romske nacionalne manjine, koji se i inače mogu svrstati među najugroženije, najdiskriminisanije i najmarginalizovanije građane. Tako se njihov ionako težak položaj samo dodatno pogoršava.

Uzrok problema, odnosno razlog zbog koga deca čije majke ne poseduju lične dokumente ne mogu da se upišu odmah nakon rođenja, nalazi se u dva podzakonska akta koji regulišu postupak prijave rođenja i upisa u matičnu knjigu rođenih. Tim aktima propisano je da se podaci o roditeljima u matične knjige upisuju na osnovu njihovih ličnih karata i izvoda iz matične knjige rođenih.

Uprkos tome što propisi koji imaju veću pravnu snagu (Ustav, Porodični zakon, ratifikovane međunarodne konvencije) propisuju da svako dete, bez izuzetka i bez obzira na bilo koje okolnosti - pa i na to da li njegovi roditelji poseduju lične dokumente ili ih ne poseduju – mora biti upisano u matičnu knjigu rođenih odmah nakon rođenja, matičari u praksi primenjuju podzakonske akte, a decu čije majke ne poseduju dokumente ne upisuju u matičnu knjigu rođenih odmah po rođenju. Stoga je neophodno da se sporni podzakonski akti izmene tako da se omogući upis u MKR svakog deteta odmah nakon rođenja.

Da je ovakva situacija neodrživa i da predstavlja kršenje osnovnih prava deteta ukazale su i brojne međunarodne organizacije i ugovorna tela. Tako su, između ostalih, Evropska komisija, Savet za ljudska prava Ujedinjenih nacija, Komitet UN za prava deteta, Komitet UN za ekonomska, socijalna i kulturna prava, Komitet UN za ljudska prava i Komitet UN za eliminisanje diskriminacije u svojim preporukama Srbiji ukazali da se svakom detetu mora omogućiti upis u matičnu knjigu rođenih odmah po rođenju i da je potrebno izmeniti propise koji to onemogućavaju.

Ova aktivnost sprovedena je u okviru projekta “Suzbijanje apatridije među Romima na Zapadnom Balkanu” koji finansira Fondacija za otvoreno društvo kroz Evropsku mrežu za pitanja apatridije. Stavovi izrečeni u ovom dokumentu pripadaju isključivo autoru i ne predstavljaju nužno zvaničan stav donatora.

Preuzmite dokument OVDE

Organizacije civilnog društva zahtevaju od nadležnih organa da u skladu sa preporukama civilnog društva i mišljenjem Zaštitnika građana uklone nedostatke Predloga zakona o izmenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije i Nacrta zakona o istopolnim zajednicama.

U toku i nakon javne rasprave o izmenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog je bez opravdanja i suprotno preporukama organizacija civilnog društva, formulisalo odredbe koje odstupaju od pravnih standarda Saveta Evrope, a posebno Evropskog suda za ljudska prava i Evropske komisije protiv rasizma i netolerancije. Takođe, odstupa se i od standarda Evropske unije u pogledu zabrane diskriminacije u oblasti rada i zapošljavanja. Nedostaci opterećuju i druge odredbe Nacrta, među kojima su i zakonska rešenja koja nisu usaglašene sa drugim sistemskim zakonima, kao što je Zakon o opštem upravnom postupku i Zakon o zaštiti podataka o ličnosti.

Vlada RS je utvrdila Predlog zakona o izmenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije 22. aprila 2021. Ovaj tekst opterećen je istim nedostacima kao i Nacrt zakona.

U Nacrt zakona o istopolnim zajednicama Ministarstvo je unelo odredbe koje nisu utemeljene u preporukama LGBT organizacija, a tiču se smetnji za registraciju istopolne zajednice, odnosa između partnera i deteta drugog partnera i njihovog međusobnog izdržavanja, kao i uslova za priznavanje neregistrovane zajednice. Uz to, Nacrt zakona opterećen je i drugim brojnim greškama.

Kao organ koji je na osnovu Ustava RS nadležan za zaštitu ljudskih prava, i Zaštitnik građana je upoznao Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog sa navedenim nedostacima Nacrta u svom mišljenju.

Organizacije za ljudska prava zahtevaju od Ministarstva da uvaži preporuke Zaštitnika građana i civilnog društva i ukloni nedostatke Nacrta zakona o istopolnim zajednicama. Od vlade Srbije očekujemo da obezbedi uklanjanje navedenih nedostataka pre donošenja konačne odluke o utvrđivanju predloga zakona. Apelujemo na poslanike Narodne skupštine da putem amandmana otklone nedostatke Predloga zakona o izmeni i dopuni Zakona o zabrani diskriminacije.

Zahtev potpisuju:

1. Praxis;
2. Nezavisno udruženje novinara Srbije (NUNS);
3. Nezavisno društvo novinara Vojvodine (NDNV);
4. Centar za unapređivanje pravnih studija (CUPS);
5. Civil Rights Defenders; Heartefact fund;
6. Pride Society;
7. Udruženje studenata sa hendikepom (USH);
8. Geten;
9. Inicijativa mladih za ljudska prava (YIHR);
10. Fond za humanitarno pravo (FHP);
11. Sandžački odbor za ljudska prava;
12. CHRIS mreža odbora za ljudska prava u Srbiji;
13. LABRIS - Organizacija za lezbejska ljudska prava;
14. Centar za prava deteta;
15. SKRUG – Liga Roma (60 organizacija);
16. Mreža organizacija za decu Srbije (103 organizacije).

Praxis’ submission to the European Commission regarding Serbia 2021 Annual Report gives an overview, inputs and recommendations regarding Political Criteria and Rule of Law chapters, specifically state of civil society, pulic administration reform and rule of law and fundamental rights.

Space for civil society in Serbia is constantly shrinking. According to a research Praxis conducted in 5 local self-governments in Serbia in 2020, local civil society organizations are facing continuous weakening of their capacities, they are almost entirely dependent on funding from the local self-governments and are under constant pressure as they do not want to confront the authorities. There are more and more undemocratic practices which cause numerous irregularities in public calls for funding of civil society organizations. The space for civic participation is objectively small or practically does not exist.

As for public administration reform, respectively policy development and coordination and accountability of administration, Praxis findings show that the weaknesses of the system and insufficiently developed mechanisms for participation in the development of policies at the national level are even more pronounced at the level of local self-governments where there is almost no transparency and participation, except in exceptional cases. With reference to citizens’ free access to information of public importance, there is still no full implementation of the regulations relating to this right, while regarding openness towards the public, local self-governments are the most transparent in terms of information and data for which there is a clear legal obligation in terms of disclosure, which certainly does not mean that the local self-governments publish all legally prescribed information.

With regards to the Rule of Law and Fundamental Rights, Praxis’ focus was on the access to free legal aid and Roma inclusion. In addition to pointing to shortcomings of the Law itself, Praxis’ inputs show that an effective system of free legal aid, which will enable all socially vulnerable citizens to access justice through easily accessible and professional free legal aid has not been established yet. The experience of Praxis’ beneficiaries who tried to obtain legal aid in this way in the first year of application of the Law is extremely negative. Furthermore, there was no appropriate campaign at the beginning of the implementation of the Law, due to which most marginalised and socially vulnerable citizens still do not know that they have the right to free legal aid or where to seek assistance.

Regarding Roma inclusion, Praxis pointed out the shortcomings regarding access to personal documentation. The report identifies problems with timely birth registration, since, in cases when parents do not possess an ID card or a birth certificate, it is still not possible to register the new-born child with all the necessary data entered (including the child’s name) right upon birth. Furthermore, the inputs identify the latest challenges in the implementation of the procedure for determination of time and place of the birth, problems in acquisition of citizenship for otherwise stateless children born in Serbia, but also in residence registration.

When it comes to access of Roma to the right to social protection, Praxis inputs point to the challenges related to the Law on Financial Support to Families with Children and the Law on Social Protection. Regarding access to humanitarian aid during the state of emergency, Praxis pointed out that persons without documents, which are mostly members of Roma national minority, were denied systemic social support, because they are invisible to the system, while the consequences of the impact of the epidemic and the applied restrictive policy measures further worsened their situation.

A significant number of Roma children are still facing a series of obstacles in access to education. According to the research Praxis conducted, completion of primary education and transition into secondary education is recognized as the most critical point, since the drop out in this period is the most frequent. There are numerous reasons for this: stereotypes and discrimination inside the educational institutions that Roma students are facing, coverage of Roma children in pre-school activities is significantly lower than in majority population, lower coverage and lower level of completion of primary education, insufficient knowledge of a number of children of the language in which they are being educated, lower quality of knowledge acquired by Roma children and lower achievements, as well as segregation of Roma students. The already difficult position of Roma students was additionally aggravated since many Roma families lie in absolute poverty, without electricity, access to internet and without necessary devices needed for attending online schooling.

Discrimination against Roma is a problem addressed by institutions and public policies, but the persistence of discriminatory treatment and behaviour towards them indicates that it is necessary to strengthen existing resources and build new capacities through a comprehensive anti-discrimination policy. Employment, exercising the right to work, social protection and health care and education, spatial segregation and segregation in education, as well as hate speech, are forms of discrimination that, despite the established institutional protection, make exercising the rights of Roma more difficult.

Due to poor qualifications, marginalization and prejudices, the Roma face difficulties in finding employment. Access to work and sources of income is the key area in which the risks for Roma have increased during the restrictive measures and response of the State to the epidemic.

Finally, Praxis also specified the problem of child, early and forced marriages in Serbia that mostly affects the Roma population. Adequate addressing of child marriages by relevant government institutions is still missing, despite the domestic and international regulations that bind them, mainly because they still see child marriages just as a part of Roma culture and tradition, and not as a serious violation of the rights of children, particularly girls.

Praxis’ Contribution to the European Commission’s Serbia 2021 Annual Report can be found HERE

U okviru projekta „Pravna pomoć licima u riziku od apatridije u Srbiji“, finansiranog od strane Visokog komesarijata Ujedinjenih nacija za izbeglice (UNHCR), Praxis je pripremio izveštaj „Dečji, rani i prinudni brakovi u Srbiji - propisi, reakcija i prevencija“.

Dečji brak predstavlja grubo kršenje prava deteta, posebno devojčica, zanemarivanje deteta, oduzimanje prava na detinjstvo, obrazovanje, pravilan i potpun razvoj i slobodu izbora, a često je prisutno i zlostavljanje deteta. Međunarodni i nacionalni propisi pružaju zadovoljavajući pravni okvir za prevenciju i reakciju na dečje, rane i prinudne brakove, ali činjenica da se čak trećina romskih devojčica trenutno nalazi u dečjem braku predstavlja očigledno neprimenjivanje obaveza koje proističu iz brojnih međunarodnih konvencija koje je Srbija ratifikovala, kao i iz domaćeg zakonodavstva.

U izveštaju su, sa jedne strane, prikazani rezultati istraživanja praktične primene Instrukcije o načinu rada centara za socijalni rad ‒ organa starateljstva u zaštiti dece od dečjih brakova, koja je doneta u maju 2019. godine, a kojom se uređuje način rada centra za socijalni rad u zaštiti dece od dečjih, ranih i prinudnih brakova, u situacijama kada postoji rizik od sklapanja takvog braka ili kada takav brak postoji. Sa druge strane, u izveštaju su predstavljene aktivnosti i nalazi Praxisa u 2020. godini na temu prevencije dečjih, ranih i prinudnih brakova, koje su se prvenstveno odnosile na preventivne aktivnosti u radu sa decom osnovnoškolskog uzrasta, kao i viđenje ovog problema od strane dece.

Istraživanje Praxisa je, između ostalog, pokazalo da manje od polovine centara vodi posebnu evidenciju o dečjim brakovima (43%). Centri su detektovali samo 313 slučajeva rizika od dečjeg braka ili dečjih brakova u prethodne dve godine, dok aktuelni podaci Unicefa (MICS 6 Istraživanje višestrukih pokazatelja za 2019. godinu) ukazuju na to da je čak 34,1% romskih devojčica starosti od 15 do 19 godina trenutno u braku ili vanbračnoj zajednici. Centri su neodložno intervenisali u samo 29% detektovanih slučajeva, odnosno procenili da je u manje od trećine slučajeva došlo do ugrožavanja života, zdravlja i razvoja deteta kome je potrebna zaštita, iako su deca bila u braku ili u riziku od dečjeg braka. O evaluaciji preduzetih mera i usluga centri nisu imali odgovor za više od trećine slučajeva (36%) i samo 21% dece su primenom dostupnih mera i usluga uspeli da vrate u primarnu porodicu.

Kroz radionice koje su organiyovane sa decom, može se zaključiti da su ona itekako svesna postojanja ove štetne pojave u svojoj zajednici i da prave razliku između dobrovoljnih i prinudnih brakove. Među prinudnim brakovima je napravljena razlika između onih koji podrazumevaju prodaju mlade, ugovorenih brakova i, naposletku, brakova koji predstavljaju vrstu kazne za decu. Uz navedene prinudne brakove deca su navodila i primere dobrovoljnih stupanja u brak, ali je karakteristično to da su i ovi brakovi bili praćeni plaćanjem cene za dete. Zapravo, jedina vrsta brakova gde je izostajalo plaćanje određene sume novca za mladu jesu oni brakovi za koje deca nemaju podršku od porodice i sklapaju ih „bežeći” od kuće. Deca nisu bila upoznata sa tim da su prodaja dece o kojoj su govorila i prinuda na udaju/ženidbu maloletnika krivična dela. Deca su iskazala i potpuno nepoverenje u institucije, jer organi nisu odgovarajuće reagovali ni u jednoj njima poznatoj situaciji, i ne znaju ni za jedan slučaj u kojem je dečji brak sprečen.

Sredine u kojima su primeri dečjih brakova bili najčešći obilovale su sledećim odgovorima: „Roditeljima ne može niko ništa.” „Htela ne htela, MORA”. „Niko nju tu ništa ne pita.” „Nema šta ni da pokušava!“

Izveštaj ukazuje da izostaje neophodna sistemska reakcija svih nadležnih institucija i da je potrebno hitno pojačati aktivnosti na prevenciji dečjih, ranih i prinudnih brakova i sprovoditi ih umreženo i kroz multidisciplinaran pristup svih aktera, uz njihovo kontinuirano obučavanje, informisanje i pozivanje na odgovornost.

Izveštaj možete pogledati OVDE

Evropska mreža za pitanja apatridije (ENS) objavila je ažuriran Indeks apatridije, koji sadrži nove informacije o situaciji u Srbiji. U Indeksu se ocenjuje da uprkos određenim naporima da se spreči i eliminiše pojava apatrdije, u zakonodavstvu i praksi u Srbiji i dalje postoje nedostaci.

Tako i dalje nije moguć upis u matičnu knjigu rođenih odmah nakon rođenja dece čiji roditelji ne poseduju dokumente, a odredbe zakona čija je svrha da spreče pojavu apatridije među decom rođenom u Srbiji ne primenjuju se na adekvatan način u praksi. Pored toga, u Srbiji i dalje ne postoji postupak za utvrđivanje statusa lica bez državljanstva, koji bi apatridima omogućio punu zaštitu koju im garantuje međunarodno pravo.

Ažurirani Indeks apatridije sadrži i dodatne informacije o lišavanju državljanstva u Srbiji, kao i nove statističke podatke.

Indeks apatridije je onlajn alatka koja procenjuje kako zemlje u Evropi štite lica bez državljanstva i šta rade na sprečavanju i smanjenju apatridije. Indeks je prva takva alatka koja pruža sveobuhvatnu komparativnu analizu i trenutno obuhvata 27 evropskih država, uključujući Srbiju. On omogućava korisnicima da lako uoče koje oblasti zakona, politika i prakse države mogu unaprediti.